Πολεοδομική μορφή και Αρχιτεκτονική της Ρόδου

Η κεραμική τέχνη και παράδοση στη Ρόδο
25 Φεβρουαρίου, 2015
Η χαρακτική τέχνη στην Ελλάδα
25 Φεβρουαρίου, 2015

Πολεοδομική μορφή και Αρχιτεκτονική της Ρόδου

Η Ρόδος έχει να επιδείξει χαρακτηριστικά δείγματα πολεοδομικής σύνθεσης, οργάνωσης και σχεδιασμού, από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι οικισμοί της Ρόδου, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, ως προς την πολεοδομική τους μορφή, οργάνωση και θέση:

  1. Στους οικισμούς μέχρι τον 7ο μ.Χ. αιώνα, με ναυτικό και γεωργικό χαρακτήρα, με κλειστή οικονομική διάρθρωση, που παρουσιάζουν κανονική πολεοδομική οργάνωση και σύνθεση.
  2. Στους οικισμούς μεταξύ του 7ου και του 16ου περίπου αιώνα, δηλαδή μέχρι την Οθωμανική κατάκτηση, οπότε οι πειρατικές επιδρομές και οι πόλεμοι επιβάλλουν οικισμούς είτε οχυρωμένους (μεσαιωνική πόλη της Ρόδου) είτε δημιουργημένους κοντά σε φρούριο.
  3. Στους οικισμούς που ιδρύθηκαν μετά την Οθωμανική κατάκτηση, οπότε η ανάγκη οχύρωσης έχει εκλείψει. Οι οικισμοί αυτής της εποχής έχουν πολεοδομική οργάνωση και σύνθεση πολυκεντρική, κεντροβαρική ή γραμμική.

Η σημερινή πολεοδομική δομή και εικόνα της μεσαιωνικής πόλης Ρόδου, μετά τη βυζαντινή, ιπποτική, τουρκική και ιταλική επέμβαση στον πολεοδομικό ιστό της πόλης, διατηρείται σχετικά καλά συγκριτικά με τους αιώνες ζωής της. Καμάρες στους δρόμους με χώρους κατοικήσιμους από πάνω, τείχη, παλάτια, μέγαρα, δημόσια κτίρια, πύργοι, ανεμόμυλοι, σπίτια λαϊκά, εκκλησίες, υδρορροές, διακοσμήσεις όψεων, όλα δεμένα μεταξύ τους σε ένα σύνολο πρωτότυπο και μοναδικό που αφήνει τον επισκέπτη κατάπληκτο παρ` όλη την αλλοίωση και καταστροφή που έχει υποστεί η πόλη τα τελευταία χρόνια από βομβαρδισμούς, σεισμούς και επεμβάσεις.

Ο ιστός των δρόμων της πόλης είναι πολύπλοκος. Σε πολλά σημεία υπάρχουν στενοί δρόμοι και αρκετοί με τόξα με ψηλούς τοίχους, χωρίς μεγάλα ανοίγματα. Επίσης μικρές τριγωνικές πλατείες και μεσαιωνική διάρθρωση δρόμων. Σπίτια με εσωτερικές κλειστές αυλές και κήπους με ψηλούς τοίχους, που απομόνωναν την ιδιωτική ζωή από τη δημόσια.

Η οικιστική ανάπτυξη της Ρόδου αρχίζει από την αρχαιότητα και στη συνέχεια οι αλλεπάλληλοι κατακτητές της έδωσαν νέες ιδέες και τεχνοτροπίες που μαζί με τις ντόπιες έδωσαν μορφές και τύπους πρωτότυπους. Σήμερα σώζονται πολλά δείγματα από αυτά.

Σχετικά με τις τεχνικές κατασκευής και τα οικοδομικά υλικά οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν αυτά που διαθέτει το φυσικό τους περιβάλλον. Έτσι στη Ρόδο, οι ντόπιοι αξιοποιούν την πέτρα, το χώμα, το ξύλο με μεθόδους τεχνικά και οικονομικά αξιοθαύμαστες για να φτιάξουν το κτίσμα σύμφωνα με τις καθημερινές ανάγκες.

Οι τύποι των ροδίτικων σπιτιών ποικίλουν, με το αγροτικό ή λαϊκό μονόχωρο να είναι το πιο γνωστό και το συναντάμε σχεδόν σε όλα τα χωριά της Ρόδου και κυρίως στο παλιότερο τμήμα τους. Εκτός από το αγροτικό λαϊκό σπίτι, στη Ρόδο αναπτύχθηκε από νωρίς ένας τύπος ημιαστικού σπιτιού, σε περιοχές όπου η εκμετάλλευση μεγάλων εκτάσεων, η ναυτιλία και το εμπόριο, υπήρξαν βασικές ασχολίες του πληθυσμού. Συνήθως το σπίτι αυτό είναι μια παραλλαγή του εξελιγμένου λαϊκού όπου τονίζεται ο εσωστρεφής χαρακτήρας του. Σ` αυτά η επίδραση από ξένα στοιχεία ήταν αμεσότερη και μεγαλύτερη, συχνά με πλούσια διακοσμημένα εσωτερικά και εξωτερικά.

Η Λίνδος είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις του νησιού, με ιδιόμορφη αρχιτεκτονική μορφή στα αρχοντικά σπίτια της, τα οποία αποτελούν ένα μίγμα νησιώτικων, βυζαντινών, μεσαιωνικών και αραβικών ρυθμών και συνθέτουν μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Τα περισσότερα αρχοντικά της Λίνδου χτίστηκαν στις αρχές του 17ου αιώνα, και διατηρούνται σ` αρκετά καλή κατάσταση όπου τα περισσότερα κατοικούνται ακόμα και σήμερα.

Από την έντονη οικοδομική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε την εποχή της Ιπποτοκρατίας, πολλά είναι τα μνημεία και κτίσματα που σώζονται σ` αρκετά καλή κατάσταση ως τις μέρες μας. Εκτός από τα δημόσια και αστικά κτίρια που συναντάμε στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, υπάρχει και μια σειρά μεσαιωνικά κτίσματα που σώζονται στην ύπαιθρο. Οι πύργοι αυτοί είναι λιθόκτιστοι, με δώμα και επιμήκη μικρά ανοίγματα στον όροφο και κουφώματα.

Με την εγκατάσταση των Τούρκων η πόλη αλλάζει όψη. Καινούρια στοιχεία προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα σπίτια για ν` ανταποκριθούν σε νέες κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες. Εκτός όμως από τις προσθήκες και αλλαγές που έγιναν στα υπάρχοντα κτίσματα, εμφανίζονται και νέα, με καθαρά ανατολίτικο τύπο.

Τέλος, ιδιομορφία παρουσιάζουν μερικά στενόμακρα σπίτια που συναντάμε στα Μαράσια της Ρόδου. Εδώ οι χώροι του σπιτιού διατάσσονται κατά παράταξη. Η απλούστερη μορφή είναι το μονώροφο σπίτι, με περιορισμένο πλάτος και αρκετά μεγάλο ύψος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το στοιχείο των δύο σειρών παραθύρων στην πρόσοψη. Η υιοθέτηση τουρκικών στοιχείων στη μορφή, τη δομή και τη λειτουργία των σπιτιών είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών μεταβολών που υπήρξαν στη δομή της ροδίτικης κοινωνίας κατά την Τουρκοκρατία.